FİLM ÖZETİ:

Palyaço balığı olan Marlin ve Coral; yakında gözlerini açacak çocuklarına daha güzel bir gelecek sunmak için okyanusa taşınırlar. 400’e yakın yumurtanın canlanmasını bekleyen çift, çocuklarına hangi isimleri vereceklerini tartışırlar. Coral, en azından birinin isminin “Nemo” olmasını ister. Çocuklarını ve anılarını konuşurlarken yanlarına kılıç balığı gelir. Marlin’in tüm uyarısına rağmen Coral; annelik iç güdüsüyle çocukların yanına yüzer ancak kılıç balığının saldırısına maruz kalır. Onları kurtarmak isteyen Marlin de aldığı darbe ile bayılır. Kalktığında karısı ve çocuklarının tamamının kılıç balığı tarafından yendiğini, sadece tek bir yumurtanın kaldığını görür. Ona Nemo ismini veren Marlin, hayatı boyunca onu koruyacağına söz verir.

Nemo, büyüyüp de okula başladığında Marlin onu okula götürür. Öğretmenine “Nemo’nun çok iyi yüzme bilmediğini, solungacının tekinin henüz gelişmediğini, Nemo’yu yormaması gerektiğini” söyler. Öğretmeni ile eğitim gezisine çıkan Nemo, arkadaşlarının yönlendirmesi ile okyanusa açılmak ister. Bunu son onda görüp engel olan Marlin çok kızar ve onu okuldan alacağını söyler. Buna sinirlenen Nemo “senden nefret ediyorum” diyerek gemiden sarkan metal halata dokunabileceğini, yüzebildiğini göstermek ister. Bir anlık dalgınlıktan yararlanıp teknenin siluetine doğru yüzer, dokunur, herkes şaşırmışken ve onu takdir ederken dalgıçlar Nemo’yu yakalar.

Bir diş hekimi ofisindeki akvaryuma götürülen Nemo, burada yeni arkadaşları ile tanışır. Marlin ise oğlunu bulmak için teknenin peşinden gider. Burada “balık hafızalı” Dory ile tanışır ve onunla birlikte oğlunu bulmaya çalışır. Dalgıçların düşürdüğü gözlükteki yazılardan oğlunun Sydney’e gönderildiğini anlar ve yola koyulur. Dory ile birlikte çeşitli maceralar yaşar. Köpek balıkları ve deniz anaları ile mücadelesi, su kaplumbağaları ile arkadaşlığı efsaneleşir, dilden dile dolaşır. Hatta efsane akvaryumdaki balıkların dostu olan Pelikan tarafından Nemo’ya ulaştırılır.

Nemo da arkadaşları ile birlikte akvaryumdan kaçış planı yapar. Çünkü kaçmazsa sahiplendiği balıklara kötü davranan, diş hekiminin yeğeni Darla’ya verilecektir. Biz dizi mücadeleden geçen akvaryum balıkları sonunda Nemo’nun kaçmasını sağlar. Daha sonra da kendileri kaçar. Sydney limanında buluşan baba oğul hasret giderir ve evlerine geri döner. Daha sonra mutlu bir hayat geçirirler.

Gelişim Kuramları Çerçevesinde Karakter Analizi:

• Erikson Psikososyal Gelişim Kuramı:

Nemo karakterini yaş bakımından değerlendiremeyeceğimiz için okula başlama bilgisine göre hareket etmemiz gerekir. Nemo okula başlama yaşında olduğu için Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı’na göre “Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu” dönemi içerisindedir. Nemo, büyümüş ve değişik türden balıklarla birlikte örgün eğitime başlamaktadır. Yeni yerleri keşfedecek, çevresini tanıyacak ve muhtemel tehlikelerin farkında olacaktır. Bu dönemde, Nemo’nun en önemli özelliği yeni arkadaş ortamına ilgisi ve öğrenmeye karşı meraklı olmasıdır. Gerçekten de Nemo, yeni arkadaşlarına kısa sürede uyum sağlamakta ve yeni yerler keşfederken oldukça eğlenmektedir.

Bu dönemdeki bireyler yeni girdikleri ortamda kabul edilme, sevilme ihtiyacı hisseder. Nemo da okula gittiği ilk andan itibaren arkadaşlarının yanına gidip oyuna katılmaktadır. Hatta öğretmenin ders anlatımından sıkıldığı bir anda arkadaşları ile birlikte dersten kaçmaktadır. Onların okyanusun derinliklerine dalmasına heveslenmekte, babası kızdığı için yapmamaktadır. Ancak arkadaşlarının baskısına dayanamayarak okyanusun derinliklerine açılma konusunda cesaretlenmektedir. Çünkü, arkadaşlarının isteklerini yerine getirip dışlanmama, onlarla uyumlu geçinme ihtiyacına yenik düşmektedir. Bu tutumu aynı zamanda “Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu” döneminin rekabet özelliği ile açıklayabiliriz. Çünkü Nemo, arkadaşları okyanusa açılırken kendisinin yetersiz olduğunu düşünmek ve hissettirmek istememektedir. “Onlar yapabiliyorsa ben de yaparım, geri kalmamalıyım” düşüncesi ile daha önce hiç olmadığı kadar cesur davranmaktadır.

Çocuğun yeni ortamında ve öğrenmelerinde başarıya ulaşması ve aşağılık duygusundan kurtulması için ailenin çocuğa inancı ve destek vermesi oldukça önemlidir. Öğretmen de çocuğun yeteneklerini ortaya çıkaracak yetkinlikte olmalıdır. Nemo’nun öğretmeni öğrencilerine inanmakta ve kendisi rehberliğinde her şeyi başarabileceklerini söylemektedir. Bu Nemo için oldukça olumludur ve ona güç vermektedir. Ancak Marlin, Nemo’yu hep yetersiz görmekte, onun halen küçük olduğunu düşünmektedir. Onun aşırı korumacı tavrı, Nemo’nun başarı duygusunu zedelemektedir. Nemo’nun yeni ortamlarda tutuk davranması ve çoğu şeyden korkması da bu tutumunu bir sonucudur. Akvaryumdaki arkadaşlarının Nemo ile uyum sağlaması ve ona bazı sorumluluklar vermesi Nemo’nun kendisine olan inancını arttırmış ve sonunda başarıya ulaşmıştır. Akvaryumdaki arkadaşları sayesinde Nemo’nun aşağılık duygusundan kurtulduğunu söylemek mümkündür.

Filmin başlangıç aşamasında Nemo’nun onlarca soru sorması hususu “Girişimciliğe Karşı Suçluluk” dönemini hatırlatmaktadır. Okula gideceği dönemde Nemo’nun bitmek bilmeyen soruları dikkat çekmektedir. Bu bakımdan Nemo’nun Girişimciliğe Karşı Suçluluk döneminden Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu dönemine geçiş evresinde olduğu da düşünebilir. Bu dönemde çocukların sordukları sorulara verilen cevapların önemi büyüktür. Geçiştirici cevaplar verilmesi çocuğun utanç ve kuşku duymasına sebep olmaktadır. Bu bakımdan Marlin2in başarılı bir ebeveyn rolü üstlendiği kabul edilebilir. Çünkü tüm sabrı ile Nemo’nun tüm sorularına itinalı bir şekilde cevap vermektedir.

• Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı:

Nemo’nun okula başladığı bilgisinden hareketle Freud’un Psikoseksüel Gelişim Kuramı’na göre 7-12 yaş arasını içeren “Latent Dönem” kapsamındadır. Freud, Latent dönemdeki bireylerin aile odağından uzaklaştığını belirtmektedir. Fallik dönemde anne ve babaya ola ilgi sona ermekte, bireyin dikkati arkadaşlarına ve öğretmenlere yoğunlaşmaktadır. Çocuk, karşı cinsle ilgilenmez ve genellikle entelektüel becerilere yoğunlaşır. Bu dönem başarı ile atlatıldığında çocuk kendisine güvenen özerk bir yapıya kavuşur.

Nemo, o için oldukça heveslenmektedir. “Yaşasın okul başlıyor” ve devamındaki sözlerle tüm ilgisini oraya yoğunlaştırdığı anlaşılmaktadır. Okul ortamı ile birlikte dönemin özelliklerine uygun olarak arkadaş iletişimine önem vermektedir. Mürekkep balığı, deniz atı gibi farklı türden arkadaşlarını tanımakta, onların özelliklerini öğrenmeye çalışmaktadır. Öğretmeninin kendini tanıt demesi üzerine dili döndüğünce ifade etmekte, tüm ilgisini çevresine vermektedir. Filmde Nemo’nun karşı cinse olan ilgisinden bahsedilmemesi ve duygusal ya da cinsel bir bağlılık olmaması Nemo’nun Latent dönemi ile uyumludur. Latent dönemde görülen bir davranış türü de çocukların gruplaşmasıdır. Nemo’nun ilk tanıştığı 3 arkadaşı ile birlikte diğerlerinden ayrı bir durması, başka öğrenciler ders dinlerken onların grupça hareket etmeleri dönemle örtüşmektedir.

• Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı:

Nemo’nun okula başlamasından hareketle Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı’na göre 7-12 yaş arası bireylerin bulunduğu “Somut İşlem Dönemi” içerisinde olduğu söylenebilir. Bu dönemin temel özelliklerini; olayları analiz edebilme, mantıksal çözüler yaratabilme, bilişsel yeteneklerini kullanarak problemleri çözebilme, gerçek dünyanın farkına varma, benmerkezci olmama gibi özetlenebilir. Nemo’nun babasının sorduğu sorular üzerine kendi şemalarını oluşturması ve babasının heyecanının ya da korkusunun yersiz olduğu yönünde çıkarımlar yapması dönemle uyumludur. Ayrıca Nemo, benmerkezcilikten uzaklaşmıştır. Akvaryumdaki balıkları ve kendisini kurtarmak uğruna, akvaryumun temizlik aparatına taş sıkıştırmayı kabul etmesi ya da babasıyla dönüş yolunda balıkçı ağına yakalanan balıkları kurtarmak için kendisini riske atması ben odağından uzaklaştığına örnektir. Yine bunları yaparken mantıksal önerilerde bulunması (örneğin yakalana balıklara aşağı doğru yüzme hareketi yaparsanız kurtuluruz demesi) mantıksal çözümlemeler kapsamında değerlendirilebilir.

• Bandura’nın Sosyal Öğrenme Kuramı:

Sosyal çevreyi ve kişisel özellikleri birlikte değerlendiren Sosyal Öğrenme Kuramı; halen etkisini devam ettirmektedir. Bunun en önemli sebebi Bandura’nın kuramını kanıtlara dayandırmasıdır. Kişisel faktörlerin ve çevresel etkenlerin birlikte davranışı etkilediğini ifade eden kuram, gözlemleyerek öğrenmenin de önemine değinmektedir. Film karakterimiz Nemo bir balıktır ve babasının öğretileri üzerinde durmaktadır. Hareketlerinin büyük çoğunluğu sosyal öğrenme kuramını işaret etmektedir.

Nemo’nun dişlerini fırçalaması, tehlikeli bir durup olup olmadığını incelemesi, yüzmesi, tehlikeli yerlere geldiğinde durması, öğretmeninin yaptıklarını yapması, arkadaşlarının davranışlarını taklit etmesi, akvaryum içerisinde kendisine söylenenleri yorum katmadan yinelemesi gibi sahneler sosyal öğrenme kuramına işarettir. Nemo’nun babasına sorduğu sorulara bakınca da Sosyal Öğrenme Kuramı karşımıza çıkmaktadır. Çünkü Nemo köpek balıklarından su kaplumbağalarının yaşına kadar birçok husustaki bilgiyi komşularına dayandırmaktadır. Onlardan duyduğu ya da gördüğü birçok bilgiyi doğrudan kabul etmiştir.

Filmde sosyal öğrenme kuramı kapsamında değerlendirilebilecek bir unsur da üç köpek balığının davranışıdır. Köpek balıkları içsel dürtülerine rağmen kendi aralarında yaptıkları anlaşma gereği küçük balıkları yememektedir. İçlerinden biri bunu meylettiğinde diğerleri doğrudan müdahale etmektedir. Nitekim, büyük köpek balığı küçük balığın kanını yuttuğunda kendisine geçmiş, Marlin ve Dory’ye saldırmıştır. Diğer köpek balıklarının etkisi ile bir süre sonra durulmuştur. Burada çevrenin etkisi ile içsel kararını değiştirmesi sosyal öğrenmedir. Sosyal öğrenme kuramı ile ilgili bir diğer ilginç sahne de akvaryumdaki balıkların dişçilik terimlerini ayrıntıları ile öğrenmesidir. Onlar sadece dişçiyi gözlemleyerek diş dolgusu, tel, kanal tedavisi gibi birçok kavramı bilmekte, dişçinin hastalarının kişisel özelliklerini sayabilmektedir.

• Havinghurst’un Gelişim Kuramı:

Havinghurst, 6ile 12 yaş arasındaki bireyleri Orta Çocukluk dönemi olarak açıklamaktadır. Her dönemin kendisine has ödevleri bulunmaktadır ve bireylerin sağlıklı bir kişiliğe kavuşmaları o ödevleri başarı ile tamamlamalarına bağlıdır. Çocuk bu süreçte hem kendi kalıtımsal özelliklerinden hem de içerisinde bulunduğu toplumun sosyolojik ve kültürel özelliklerinden etkilenmektedir. Nemo’nun da içerisinde bulunduğu orta çocukluk döneminin ödevleri; kendisini bütüncül olarak değerlendirmesi, sosyal çevre edinip bunlarla iyi geçinmesi, içerisinde bulunduğu toplumun değerlerine uygun bir tutum geliştirmesi ve özerklik kazanmasıdır.

Nemo, biyolojik bakımdan gelişmektedir ve yüzgeç gibi uzuvlarını daha iyi nasıl kullanabileceğini öğrenmektedir. Hem okul ortamında hem de atıldığı akvaryum içerisinde sorumluluk alması, uyumluluğu ve iletişimi ile kendisini sevdirmiştir. Balıkların avcılar tarafından yakalanmasına karşı sessiz kalamayacağını bilmektedir ve onların kurtulması için kendisini tehlikeye atacak ölçüde bir tutum geliştirmiştir. Nispeten babasından özerk bir şekilde hareket edebilmektedir. Daha önce yaptığı hatalar nedeniyle kendisini değerlendirmektedir ve filmin başında babasına söylediği “senden nefret ediyorum” sözünü filmin sonunda “seni seviyorum” olarak değiştirmektedir. Böylelikle Nemo’nun Havinghurst’un dönemindeki ödevleri, filmde anlatılan kısmı ile” başarı ile tamamladığını söylemek doğru olacaktır.

• Arnold Gessel’in Olgunlaşma Kuramı:

Film, deniz canlılarını konu aldığı için Arnold Gessel’in Olgunlaşma Kuramı kapsamında değerlendirilen birçok sahne bulunmaktadır. Çünkü Arnold Gessel, gelişimi açıklarken fiziksel ve motor davranışlar üzerinde durmaktadır. Olgunlaşma kavramını dönemlere bölerek açıklayan kuramcı, bireyin her dönemde belirli bir olgunluk düzeyine geldiğini, gelişimin seviyesinin dönem içerisindeki hareketlere değerlendirilebileceğini, ileriki dönemdeki gelişim hareketlerinin beklenemeyeceğini söylemektedir. Ve Gessel’in kuramının merkezindeki kavramlardan birisi de hazırbulunuşluktur. Öyleyse henüz kanatları gelişmeyen bir serçeye uçma öğretilemeyecektir.

Nemo’nun okula başladığı zaman babasının hem ona hem öğretmene “onun solungaçları henüz küçük, daha hazır değil, hazır oluncaya kadar okula gitmeyeceksin” diyerek hazırbulunuşluk düzeyine gelmediğini söylemese Gessel kuramı ile ilgilidir. Yine Nemo’yu bulmak üzere yola koyulan Marlin, yolda su kaplumbağaları ile karşılaşmıştır. Burada anne su kaplumbağası küçük yavrusunu akıntıya bırakmış, koruyucu bir baba olan Marlin, dehşete kapılarak buna engel olmak istemiştir. Anne su kaplumbağası ise onu durdurmuş ve şu sözleri söylemiştir: “Biz onları doğduğunda yumurta ile kumsala bırakırız. Zamanı gelince kendiler yumurtadan çıkar ve yüzerler” demektedir. Küçük yavru da çırpındıkça akıntıda yüzmeyi öğrenmekte ve çok güzel olduğunu söylemektedir. Burada Gessel’in kuramı ağır basmaktadır.

• Diğer Gelişim Kuramları:

Nemo, çevreyi keşfederken kendisine bakım veren babasını güvenlik olarak görmektedir. Kısmi tezat yaşasa da o olmadığında sürekli onu aramakta ve korkmaktadır. Akvaryumda iken sürekli babasını sorgulamakta ve daha sonra ona ulaşmak için kaçma planı yapmaktadır. Bu bakımda Nemo’nun Bowlby’nin Bağlanma Kuramı’na göre “güvenli bağlanma” gerçekleştirdiği söylenebilir. Ayrıca Nemo filmin başlangıç aşamasında bazı hareketleri kendisinden dolayı değil de babası kızdığı için yapmaz. Bu hareketlerinin Kohlberg’in ahlak gelişimine göre gelenek öncesi, birinci evre kapsamında olduğu yani itaat ve cezaya göre hareket ettiği belirtilebilir. Ancak filmin sonunda balıkları kurtarmak için kendinden hareket geçmesi aynı kurama göre gelenek sonrası, evrensel ahlak ilkeleri eğilimi içerisinde kalmaktadır.

 

Wonder Filmi’nin Gelişim Kuramları Çerçevesinde Analizi İçin buraya Tıklayınız.