İşletmelerde Büyüme Nedir? Büyüme Stratejileri Nelerdir?

İşletmeler faaliyetlerini çoğaltmak ve daha yüksek karlar elde etmek amacıyla büyüme yoluna gider. İşletmelerde büyüme, daha fazla rekabet edebilme gücünü de ulaştırır. Faaliyet koluna, rekabet durumuna ve finans kaynaklarına göre işletmelerde büyüme stratejileri farklılaşmaktadır. İlgimi çektiği için bu konuyu araştırma ve paylaşma gereği duydum. Bu yazımda işletmelerde büyüme çeşitleri ile ilgili temel bilgileri verip günümüzden örneklerle desteklemeye çalışacağım.

1.    İşletmelerde İç Büyüme

İşletme içi büyüme, işletmenin yatırım yaparak kendi faaliyetlerini arttırmasıdır. İşletmenin ekonomik kaynaklarına yenilerinin eklenmesi ya da mevcut kaynakların daha verimli şekilde kullanılması, iç büyümenin finansmanı için zorunludur. Yeni finans kaynakları yaratılması; borçlanma(kredi), oto finansman (verimli kaynak kullanımı) ve yeni sermaye (hisse satışı) ile mümkündür.  İşletmelerde iç büyümenin iki şekli bulunmaktadır.

1. Yatay Büyüme:

İşletmelerde büyüme hamleleri arasında en çok tercih edileni olarak bilinmektedir. İşletmenin kendi faaliyet alanı ile ilgili daha fazla performans göstermesi, üretim ya da hizmet kapasitesini arttırmasıdır. Ankara’da günde 1000 çuval üretim yapan bir un fabrikasının tesis sayısını 2’ye çıkararak ya da teknolojisini geliştirerek üretimini 2.000 çuvala çıkarması yatay büyümedir. İşletmelerde büyüme için yatay büyüme tercih edilecekse bu iki yöntemle mümkündür.

                                  i.    Ürün Farklılaştırma:

Daha nitelikli bir ürün ya da hizmet sunumuna geçilerek kurumsal imajın yükseltilmesi ve kendi alanında güvenilen, sevilen bir marka olmanın amaçlanmasıdır. Ürünün ikincil derecedeki özellikleri de geliştirilir.

Örneğin, un fabrikası, düşük bütçeye hitap eden katkılı ekmeklik un yerine, saf buğdaydan katkısız şekilde üretilen, böreklik un üretimine geçer. Un çuvalı daha kaliteli seçilir ve logo baskısından lojistiğe kadar geliştirme yapılır.

                                 ii.    Pazar Farklılaştırma:

İşletmelerde büyüme hamlesi yapılacağı zaman dikkate alınacak unsurların başında Pazar şartları gelmektedir. Pazarların arz düzeyi bellidir ve yıllar içinde olağanüstü değişim göstermez. Büyüme hedefleyen işletmeler yeni pazarlar keşfetmelidir.

Zonguldak ve Bartın’a satış yapan un fabrikasının yeni satış elemanları alarak Karabük’e de satış yapması buna örnektir. Koton markasının Türkiye’den sonra Almanya’da mağaza açması pazar farklılaştırmadır.

b.    Dikey Büyüme:

 Dikey büyüme, bir işletmenin üretim ve pazarlama sürecinde kullandığı girdilerle ilgili de faaliyete geçmesi demektir. Bu bakımdan dikey büyüme kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır.

1. Geriye Doğru Dikey Büyüme:

İşletmelerde büyüme için firmaların hem girdilerini hem de çıktılarını gözden geçirmeleri gerekir. Özellikle üretim girdileri işletmelerin önündeki en büyük engellerden birisidir. İşletme, kendi faaliyet alanı ile ilgili olan malları da kendi bünyesinde imal etmeye başlarsa geriye doğru dikey büyüme gerçekleşir. Bu yöntemle dışa bağımlılık azalır ve üretimde kontrol kolaylaşır. Bilgi birikimi, yeterli kaynak, daha düşük maliyet, zamanında üretim ve pazarlama dikey işletmelerde büyüme stratejileri için önemli ilkelerdir.

Un fabrikasının buğday üretimine geçmesi, Torku’nun kendi bisküvi üretimi için Konya’da un fabrikası kurması, Kastamonu Entegre firmasının Slovenya’daki mdf fabrikası için endüstriyel orman açması buna örnektir.

1. İleriye Doğru Dikey Büyüme:

Ürünün ya da hizmetin tüketicilere işletme tarafından ulaştırılmasıdır. İşletmelerde büyüme için ileriye doğru dikey strateji tercih edilecekse firmanın sahip olması gereken nitelikler vardır. Faaliyetlerini genişletmek isteyen işletme; lojistik teknolojileri, doğrudan pazarlama, personel eğitimi, gider yönetimi, pazar analizi, müşteri memnuniyeti ve satış sonrası ilişkiler bakımından yeterli olmalıdır.

Un fabrikasının kendi bayisini açması, Mavi mağazasının yerel caddelerle mağaza açması, Ülker’in kendi mallarını satmak amacıyla Bizim Toptan markasını yaratması, Efes Holding’in alkol satışını arttırmak amacıyla Eko Mini marketlerini kurması örnektir.  

2.    İşletmelerde Dış Büyüme:

İşletmelerde büyüme çeşitlerinin ikincisi olan dış büyüme, yeterli iç sermayeye sahip olmayan işletmelerin birlikteliğinden doğan ve daha güçlü bir işletme doğurmayı amaçlayan çok yönlü bir işlemdir. 2 veya daha çok yerel ya da global işletme, bir araya gelerek sektörde hedef büyütmektedir. Hatta tekelleşme amacı güdülmektedir. Dış büyüme stratejisi ile işletmelerde büyüme gerçekleşmişse bu firmalara birçok avantaj getirecektir:

*İç kaynaklarının yetersizliği ya da deneyim eksikliği nedeniyle yapılamayan bazı faaliyetler daha kolay öğrenilerek yapılır.

*Teknolojik gelişmeler daha yakından takip edilir ve ekonomik dalgalanmalara karşı daha güçlü bir duruş sergilenir.

*Büyük işletmenin borçlanma ya da sermeye arttırma gibi kaynak arttırma işletmeleri daha kolay gerçekleşir.

*Sektörün öncü firmaları arasında yerini alan büyük işletmeler, acımasız rekabet koşullarına ayak uydurabilir ve yeni pazarlar daha rahat açılabilir.

İşletmelerde dış büyüme dikey birleşme ve yatay birleşme olmak üzere iki farklı yöntemle gerçekleşir.

1. Dikey Birleşme:

 İşletmenin üretim, pazarlama ve yönetim aşamalarında daha profesyonel şekilde faaliyet göstermek amacıyla, ileriye dönük gerçekleştirdiği bir birleşme türdür ve özellikle büyük hedefi olan firmaların işletmelerde büyüme stratejileri arasındadır. İşletmenin üretim kapasitesi gelişir, süreci kontrol etme becerisi artar, motivasyonu yükselir, yeni pazarlama stratejileri edinir. Satış potansiyeli artan işletmenin üretim maliyetlerinde ise azalma görülür. İki tür dikey birleşme vardır.

1. Geriye Dönük Dikey Birleşme:

Firmalardan birisinin ürettiği mal, diğer işletmenin girdisi(hammadde) olarak kullanılır. Halı fabrikasının iplik fabrikası ile birleşmesi, ayakkabı fabrikasının deri fabrikasını satın alması buna örnektir.

Ülker Grubu faaliyetlerinde yoğun şekilde şeker kullanmakta ve bunun çoğunluğunu şeker kooperatiflerinden sağlamaktadır. Bu nedenle işletmelerde büyüme stratejileri kapsamında 2013 yılında Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifine bağlı olan Şeker Fabrikasını satın almıştır.

1. İleriye Dönük Birleşme:

Bir işletme ile onun ürünlerini tüketicilere ulaştıran işletmenin birleşmesi ve böylelikle tüm süreçlerin tek elde toplanmasıdır. Franchising uygulamaları ileriye dönük dikey birleşmedir.

Şok Marketler ’in Ülker bünyesine geçmesi, Canon’un Türkiye bayisi Mas-Deha’yı alması, dünyaca ünlü Kraft ve Heinz hazır gıda markalarının güçlerini birleştirmesi, ileriye dönük birleşme suretiyle işletmelerde büyüme örneğidir.

b.    Yatay Birleşme

Aynı faaliyet kolunda üretim, dağıtım ya da hizmet faaliyeti yürüten iki işletmenin birleşmesidir. Mevcut müşteri kitlesini tek elde toplamak, potansiyel müşteri sayısını arttırmak, daha fazla mağaza ile daha büyük alana yayılmak ve ürünlere çeşitlilik sağlamak amacıyla yapılır. Tekelleşme ve sektörü ele geçirme amacında olan firmalarına işletmelerde büyüme stratejisi olarak bilinmektedir. Yatay birleşme bazen tekelleşmeye sebep olabilir ve Rekabet Kurumu buna izin vermeyebilir.

Metro Turizm’in Varan Turizm’i satın alması, CarefourSa’nın Kiler marketleri bünyesine katması, DiaSa marketlerin Şok marketler bünyesine katılması ve dünyaca ünlü Uber’in dev rakibi olan Careem’i satın alması yatay birleşmedir.

Alternatif bir kaynak için buraya bakabilirsiniz.

İşletmelerin verimliliğini arttırması bakımından bilgi teknolojilerinin kullanımını anlattığım yazımı inceleyebilirsiniz: